متامریسم چیست و تاثیر آن در دیدن رنگها
متامریسم یا Metamerism پدیده ای است که زمانهای خاصی رخ می‌دهد که دو شی با دو رنگ متفاوت هم رنگ دیده می‌شوند ولی با عوض شدن نور این دو شی دیگر همرنگ نیستند.
رنگ یکی از مهم‌ترین عناصر در طراحی و چاپ بسته‌بندی است. مشتری قبل از آنکه نوشته‌ها یا حتی جنس بسته‌بندی را بررسی کند، ابتدا رنگ محصول توجه او را جلب می‌کند. برندها هزینه‌های زیادی صرف می‌کنند تا رنگ محصولاتشان دقیقاً همان‌طور که طراحی شده روی قفسه فروشگاه دیده شود. با این حال، گاهی پیش می‌آید که یک رنگ در چاپخانه درست به نظر می‌رسد، اما در فروشگاه یا خانه مشتری کاملاً متفاوت دیده می‌شود.
این پدیده که به اختلاف ظاهر رنگ در شرایط نوری مختلف مربوط است، متامریسم (Metamerism) نام دارد. متامریسم یکی از چالش‌های مهم در صنعت چاپ و بسته‌بندی است و اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند به تفاوت رنگ بسته‌بندی و در نتیجه کاهش اعتماد مشتری به برند منجر شود.
فهرست مطالب
متامریسم چیست؟
متامریسم به زبان ساده یعنی:
«دو رنگ در یک شرایط نوری شبیه به هم به نظر برسند، اما وقتی منبع نور تغییر می‌کند، تفاوتشان آشکار شود.»🔹 مثال ساده:
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که یک پیراهن در فروشگاه زیر نور مهتابی کاملاً همرنگ با شلوار شما به نظر برسد، اما وقتی همان لباس را در نور روز می‌پوشید، متوجه می‌شوید که رنگها متفاوت هستند. این همان متامریسم است.در دنیای چاپ و بسته‌بندی، همین اتفاق می‌تواند بین دو مرکب یا حتی بین مرکب و سطح چاپی رخ بدهد. یعنی طراح و چاپخانه روی یک رنگ توافق کنند، اما در فروشگاه که نور متفاوتی دارد، رنگ چاپ شده دیگر شبیه طرح اولیه نباشد.
🔹 از نظر علمی:
رنگی که ما می‌بینیم نتیجه بازتاب نور از سطح جسم است. چشم انسان تنها سه نوع گیرنده اصلی رنگ دارد (S، M و L برای آبی، سبز و قرمز). همین موضوع باعث می‌شود ترکیب‌های مختلفی از طول موج نور بتوانند در چشم ما یک رنگ مشابه تولید کنند. به همین دلیل است که دو سطح با ترکیب رنگی متفاوت، در یک نور واحد همرنگ دیده می‌شوند؛ اما وقتی نور عوض شود، اختلافشان مشخص می‌شود.
انواع متامریسم
متامریسم تنها یک نوع نیست، بلکه در شرایط مختلف به شکل‌های گوناگون بروز می‌کند. دانستن این انواع کمک می‌کند بهتر بفهمیم چرا رنگها در چاپ گاهی غیرقابل اعتماد می‌شوند.
۱. متامریسم نوری (Illuminant Metamerism)
این حالت زمانی رخ می‌دهد که دو نمونه رنگ زیر یک منبع نور شبیه هم به نظر برسند اما با تغییر نور، متفاوت دیده شوند.
مثال در بسته‌بندی: لوگوی یک برند روی بسته در چاپخانه (نور استاندارد D50) درست به نظر می‌رسد، اما در فروشگاه با نور LED رنگش تغییر می‌کند.
۲. متامریسم ناظر (Observer Metamerism)
چشم همه انسان‌ها دقیقاً یکسان عمل نمی‌کند. سن، ژنتیک یا حتی خستگی چشم می‌تواند باعث شود افراد رنگها را متفاوت ببینند.
مثال: اپراتور چاپخانه رنگ را درست می‌بیند اما مشتری در دفتر خودش همان رنگ را کمی متفاوت درک می‌کند.
۳. متامریسم هندسی (Geometric Metamerism)
وقتی زاویه دید یا نوع بازتاب سطح باعث تغییر درک رنگ شود. این حالت بیشتر در سطوح براق، ورنی‌خورده یا متالایز دیده می‌شود.
مثال: یک بسته‌بندی شکلات با روکش متالایز از روبه‌رو تیره‌تر دیده می‌شود اما با تغییر زاویه دید، روشن‌تر یا حتی رنگی متفاوت پیدا می‌کند.
۴. متامریسم ابزاری (Instrumental Metamerism)
گاهی دستگاه‌های اندازه‌گیری رنگ (مثل اسپکتروفتومتر) هم به دلیل نوع منبع نور داخلی خودشان، نتایج متفاوتی برای یک نمونه ثبت می‌کنند.
مثال: چاپخانه با یک دستگاه ΔE (اختلاف رنگ) را قابل قبول می‌بیند اما در دستگاه مشتری همان نمونه مردود می‌شود.
عوامل ایجاد متامریسم در صنعت چاپ
اینکه چرا رنگها دچار متامریسم می‌شوند، دلایل مختلفی دارد. در صنعت چاپ و بسته‌بندی، چند عامل اصلی بیشترین نقش را ایفا می‌کنند:
۱. فرمولاسیون مرکب‌ها
مرکب‌های چاپ از پیگمنت‌ها و رنگدانه‌های مختلف ساخته می‌شوند. ممکن است دو مرکب به ظاهر رنگ مشابهی داشته باشند، اما چون ترکیب پیگمنت‌هایشان فرق می‌کند، در نورهای مختلف رفتار نوری متفاوتی نشان دهند.
مثال: دو چاپخانه مختلف برای رسیدن به رنگ قرمز برند شما از مرکب‌های متفاوتی استفاده می‌کنند؛ در یک نور مشابه هستند، اما در نور فروشگاه یکی متمایل به نارنجی دیده می‌شود.
۲. جنس و رنگ بستر چاپی
سطحی که روی آن چاپ می‌شود (کاغذ، مقوا، فیلم پلاستیکی یا متالایز) تأثیر زیادی بر بازتاب نور دارد. رنگ زمینه (سفید، زرد، خاکستری) هم شدت و درک رنگ نهایی را تغییر می‌دهد.
مثال: یک رنگ سبز روی مقوای سفید درست دیده می‌شود، اما همان رنگ روی فیلم شفاف یا مقوای بازیافتی کاملاً متفاوت دیده خواهد شد.
۳. نوع نور و شرایط نوری
نور خورشید، لامپ فلورسنت، LED یا نور استاندارد (مثل D50 و D65) هرکدام طیف متفاوتی از طول موج دارند. همین تغییر باعث می‌شود رنگها متفاوت دیده شوند.
مثال: بسته‌بندی نوشیدنی در کارخانه زیر نور مهتابی مشکلی ندارد، اما در سوپرمارکت با نور LED رنگش تغییر می‌کند.
۴. محدودیت سیستم بینایی انسان
چشم انسان تنها سه نوع گیرنده رنگ دارد (برای آبی، سبز و قرمز). همین موضوع باعث می‌شود طیف‌های متفاوتی از نور بتوانند برای چشم یک رنگ مشابه بسازند. اما وقتی نور عوض می‌شود، این شباهت از بین می‌رود.
آموزش ویدیوی مدیریت رنگ در نرم افزارهای گرافیکی
آموزشی کاربری برای همه گرافیست‌ها و کسانی که با نرم افزارهای گرافیکی کار می‌کنند.
در این آموزش، مدیریت رنگ به زبان ساده توضیح داده می‌شود و تئوری‌های بدون استفاده آن توضیح داده نمی‌شود. نتیجه این آموزش، تنظیم درست نرم افزار و آشنایی با مدیریت رنگ در نرم افزارها می‌باشد.
اثرات متامریسم در بسته‌بندی و چاپ
متامریسم چیزی نیست که فقط در آزمایشگاه‌ها یا کتاب‌های علمی رخ بدهد؛ بلکه در بازار و در قفسه فروشگاه‌ها می‌تواند مستقیماً روی فروش و اعتبار برند تأثیر بگذارد.
۱. ناهماهنگی بین طرح و محصول چاپ‌شده
طراح در نرم‌افزار یا در نمونه اولیه رنگ خاصی را انتخاب می‌کند، اما وقتی چاپخانه آن را اجرا می‌کند، نتیجه زیر نورهای مختلف متفاوت دیده می‌شود. این ناهماهنگی می‌تواند باعث اختلاف نظر و حتی نارضایتی مشتری شود.
۲. تفاوت رنگ در فروشگاه و خانه مشتری
بسته‌بندی ممکن است در فروشگاه با نور LED جذاب و شفاف به نظر برسد، اما وقتی مشتری آن را به خانه می‌برد، رنگ محصول تغییر کرده و حس متفاوتی ایجاد کند. این موضوع روی اعتماد مشتری تأثیر منفی می‌گذارد.
۳. آسیب به هویت برند
برندها معمولاً رنگ مشخص و ثابتی دارند که بخشی از هویت آن‌هاست. اگر این رنگ در محیط‌های مختلف (کارخانه، فروشگاه، خانه مشتری) تغییر کند، برند قدرت خود را در ذهن مخاطب از دست می‌دهد.
مثال: فرض کنید رنگ قرمز یک نوشابه معروف در فروشگاه کمی به سمت قهوه‌ای برود؛ دیگر آن حس انرژی و تازگی منتقل نخواهد شد.
۴. هزینه‌های اضافی برای چاپخانه‌ها
وقتی رنگها به‌خاطر متامریسم متفاوت دیده شوند، مشتری ممکن است کار را رد کند و چاپخانه مجبور شود دوباره چاپ کند. این موضوع باعث افزایش هزینه، اتلاف زمان و مواد مصرفی می‌شود.
۵. کاهش کیفیت درک‌شده محصول
بسته‌بندی، اولین عامل قضاوت مشتری درباره کیفیت محصول است. اگر رنگ بسته‌بندی ناسازگار یا متغیر به نظر برسد، مشتری ناخودآگاه محصول را بی‌کیفیت‌تر تلقی می‌کند—even اگر خود محصول عالی باشد.
روش‌های کنترل و کاهش متامریسم
متامریسم پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر است، اما با رعایت برخی اصول می‌توان آن را تا حد زیادی کنترل کرد و از مشکلاتش در چاپ و بسته‌بندی جلوگیری نمود.
۱. استفاده از نور استاندارد در چاپخانه
یکی از مهم‌ترین اصول مدیریت رنگ، بررسی نمونه‌ها زیر نور استاندارد است. نور D50 (۵۰۰۰ کلوین) معمولاً در چاپخانه‌ها برای کنترل کیفیت استفاده می‌شود. همچنین در فروشگاه‌ها بیشتر نور D65 یا LED وجود دارد، بنابراین بررسی نمونه در چند نور مختلف ضروری است.
ابزار پیشنهادی: لایت‌باکس (Light Booth) برای شبیه‌سازی شرایط نوری مختلف.
۲. استفاده از دستگاه‌های اندازه‌گیری رنگ
اسپکتروفتومترها می‌توانند طیف بازتابی رنگ را به‌طور دقیق ثبت کنند. به‌جای اتکا صرف به چشم، استفاده از این ابزار باعث می‌شود اختلاف رنگها به‌صورت عددی (ΔE) مشخص شود.
نکته: اگر دو رنگ از نظر عددی ΔE پایینی داشته باشند اما متامریسم بالایی داشته باشند، باید ترکیب مرکب یا بستر اصلاح شود.
۳. مدیریت رنگ در کل زنجیره تولید
کالیبراسیون مانیتور طراح، تنظیم پروفایل‌های رنگی (ICC Profile) در نرم‌افزار، و هماهنگی با سیستم چاپخانه کمک می‌کند اختلاف‌ها به حداقل برسد.
مثال: طراح اگر از پروفایل استاندارد CMYK (مثل Fogra39 یا ISO Coated) استفاده کند، چاپخانه راحت‌تر می‌تواند همان نتیجه را بازتولید کند.
۴. انتخاب مرکب‌ها و مواد اولیه مناسب
استفاده از پیگمنت‌های پایدارتر و نزدیک‌تر از نظر طیف نوری، و انتخاب بستر چاپی با رنگ و کیفیت استاندارد، احتمال بروز متامریسم را کاهش می‌دهد.
مثال: برای رنگ‌های برند مهم، بهتر است از مرکب‌های اختصاصی (Spot Color) استفاده شود تا کمتر دچار تغییر شوند.
۵. آموزش طراحان و اپراتورها
گاهی مشکل از ابزار نیست، بلکه از ناآگاهی افراد است. اگر طراح بداند که رنگ انتخابی‌اش ممکن است در فروشگاه متفاوت دیده شود، می‌تواند از ابتدا تصمیم بهتری بگیرد. همچنین اپراتور چاپخانه باید آموزش ببیند که نمونه‌ها را فقط زیر یک نور بررسی نکند.
آموزش ویدیوی مدیریت رنگ در چاپخانه
آموزشی کاربردی برای تمام کسانی که دوست دارند با مدیریت رنگ در چاپ آشنا شوند.
این دوره توسط شرکت ایکس‌رایت اجرا شده است و این دوره ترجمه شده این دوره است.
بر روی تصویر کلیک کنید.
دیدگاهتان را بنویسید